Voorstel voor inperking ‘panoramavrijheid’ is stap terug in de tijd

Europees Parlement wil publiceren van foto’s van gebouwen en standbeelden aan banden leggen.

In Nederland is het wettelijk toegestaan om foto’s van gebouwen en kunstwerken in de publieke ruimte naar eigen goeddunken te gebruiken - ook commercieel. Dit dreigt in het gedrang te komen door Europese regelgeving.

Op 9 juli a.s. stemt het Europese Parlement (EP) over een bundel van aanbevelingen voor een hervorming van de Europese auteursrechtelijke regels. Eén van de voorstellen in dit plan is vergaande inperking van de zogenoemde ‘panoramavrijheid’. Dit is het recht om vrijelijk afbeeldingen te kunnen maken én delen van alle kunst en architectuur in de openbare ruimte. Dit kan ingrijpende gevolgen hebben voor fotografen, filmmakers, producenten van gedrukte en digitale media, maar ook voor de online encyclopedie Wikipedia. Veel foto’s zouden moeten worden verwijderd.

Het voorstel waarover het EP gaat stemmen zou betekenen dat voor ieder commercieel gebruik van een foto van kunstwerken of gebouwen toestemming gevraagd moet worden. Film- en documentairemakers moeten dan toestemming vragen als in hun beelden gebouwen of standbeelden te zien zijn waarvan de maker minder dan 70 jaar geleden overleden is. Hetzelfde geldt voor uitgevers van gedrukte of digitale media die beeldmateriaal willen gebruiken.

De voorgestelde wijziging bedreigt ook een niet-commercieel project als de online encyclopedie Wikipedia. Wikipedia gebruikt principieel alleen foto’s uit het publieke domein of onder een vrije licentie (niemand kan meer het exclusieve auteursrecht claimen of de maker heeft toestemming gegeven voor vrij gebruik van zijn werk). Op Wikipedia staan daarom nauwelijks afbeeldingen van kunst van na de Tweede Wereldoorlog: de makers leven nog of zijn meestal minder dan 70 jaar geleden overleden. Als de panoramavrijheid wordt ingeperkt, verdwijnt er veel beeldmateriaal uit de encyclopedie: foto’s van bijvoorbeeld het Monument op de Dam, het Evoluon in Eindhoven of het nieuwe Centraal Station in Rotterdam moeten dan worden verwijderd.

Wikimedia Nederland, de organisatie die in Nederland Wikipedia ondersteunt, en Kennisland, maatschappelijke denktank en voorvechter van een open kennissamenleving, roepen Nederlandse Europarlementariërs op om op 9 juli tegen deze inperking van de panoramavrijheid te stemmen. Beide organisaties begrijpen de wens om te komen tot harmonisering van regels binnen de EU, maar vinden dit voorstel een stap terug in de tijd; in meer dan tien landen van de EU is volledige panoramavrijheid in de wet vastgelegd, soms al meer dan 100 jaar. Ook zien zij het voorstel als een beperking van de vrijheid van burgers én ondernemers om de publieke ruimte vrij en zonder belemmeringen te gebruiken. In plaats daarvan pleiten Wikimedia Nederland en Kennisland dan ook voor onbeperkte panoramavrijheid voor de gehele EU. Alleen op die manier kan een auteursrechtenrichtlijn ontstaan die past bij de huidige digitale samenleving waarin open content steeds belangrijker wordt.