Mediakunst op Wikipedia

Deel I Wat is mediakunst?

Het project Mediakunst op Wikipedia is gelanceerd op 30 september 2021. Initiatiefnemer LIMA en de projectpartners Stedelijk Museum Amsterdam, Van Abbemuseum, Frans Hals Museum, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en Wikimedia Nederland hebben een tweeledige visie met dit project. Zij willen mediakunst uit Nederlandse collecties toegankelijker maken voor een breed publiek en meer zichtbaarheid voor deze nog onderbelichte kunstvorm genereren. Dit project biedt ook de kans om metadata gecontroleerd toegankelijk te maken als linked open data. Meer informatie over het project is te vinden op de website van LIMA.

Op 4 oktober 1965 kreeg kunstenaar Nam June Paik de toen net op de markt gebrachte draagbare Sony Portapak videocamera cadeau. Hij ging direct de straat op om dit splinternieuwe technische hoogstandje uit te proberen, en legde de processie van Paus Paulus VI in New York vast. Diezelfde avond liet hij het twintig minuten durende materiaal aan zijn vrienden zien in Café Au Go Go in Greenwich Village. Dat hij het geschoten materiaal direct af kon spelen was een revolutie: de videokunst was geboren! Helaas is de geschiedenis van videokunst niet met zekerheid terug te voeren tot deze iconische gebeurtenis. Wat wel vaststaat is dat de introductie van de videocamera midden jaren 1960 van grote invloed is geweest op de kunstwereld. Er ontstond een nieuwe discipline die videokunst werd genoemd, en nu onderdeel is van het bredere kunstgenre mediakunst. Naast Nam June Paik zijn kunstenaars als Bill Viola, Steve McQueen, Marina Abramovic, Rafael Lozano-Hemmer, Pipilotti Rist, JODI en Hito Steyerl bekende video- en mediakunstenaars.

Videokunst en mediakunst zijn kunstdisciplines die vanaf het eind van de twintigste eeuw zijn ontstaan naast de reeds bestaande beeldende kunstvormen als tekenkunst, schilderkunst en fotografie. De videokunst start met de introductie van de draagbare videocamera in de jaren 1960, die door veel kunstenaars met enthousiasme werd ontvangen vanwege de nieuwe mogelijkheden die dit apparaat bood. Vanaf deze periode heeft videokunst zich ontwikkeld tot een volwaardige discipline die is terug te vinden in vrijwel alle museumcollecties.

De videocamera gaf kunstenaars de middelen een nieuwe esthetiek te ontwikkelen en een geheel nieuwe discipline vorm te geven. En dat hebben ze gedaan ook. Ze maakten van video een rauw, direct en vaak maatschappijkritisch medium waarin technologie vaak een rol speelt. Natuurlijk verhoudt de videokunst zich tot andere kunstdisciplines; videokunstenaars breken met sommige tradities van eerdere kunstvormen, maar zetten bepaalde zaken ook voort. Zo is videokunst verwant aan fotografie en film vanwege het documentaire karakter, maar de videocamera maakte – in tegenstelling tot film en fotografie – direct afspelen mogelijk en stond daardoor middenin het dagelijks leven. In tegenstelling tot de teken - en schilderkunst was de videokunst een medium waarin het element van tijd aanwezig is; het wordt daarom ook wel een time based medium genoemd.

Net als de kunstenaars die haar gebruiken, staat de technologie nooit stil: de videocamera ontwikkelde door, en daarmee ook de kunstvorm. De analoge camera werd een digitale camera. En als de videocamera voor kunst kon worden gebruikt, waarom dan ook niet de computer en andere technologische apparaten? Kunst en technologische media raakten meer en meer verweven – en de mediakunst was geboren. Mediakunst kan worden gezien als de kunstvorm waarbij in een fase van het maken of tonen van een kunstwerk technologie wordt gebruikt: de nieuwe media van deze tijd - vandaar de naam mediakunst. De gebruikte media zijn heel uiteenlopend, en dat worden er voortdurend meer: van videocamera tot software en van het internet tot sensoren. Mediakunst kent dan ook vele vormen: een video, een website, een robot, een YouTube-filmpje, een geluidsinstallatie, een lichtshow en nog veel meer.

Kunstenaars die met technologie werken noemen we mediakunstenaars, net zoals de kunstenaars die nieuwe media in hun werk gebruiken om verhalen mee te vertellen. Mediakunstenaars stellen vaak ook kritische vragen over nieuwe technologieën: ze tasten de ethische grenzen af van kunstmatige intelligentie of nemen de privacy-schendingen van Facebook onder de loep. Ze verbeelden nieuwe werelden én wakkeren kritisch bewustzijn aan over de gevaren en keerzijden van het technologische tijdperk.