De EU vernieuwt het auteursrecht: de reactie van Wikipedia

Door Justus de Bruijn, Hanno Lans en Sandra Rientjes

De EU is al geruime tijd bezig met het herzien van het auteursrecht. Dat is op zich een goede zaak want het huidige auteursrecht is vooral gebaseerd op de belangen van makers uit de wereld van het papier. Die regels worden gebruikt om ook in de digitale wereld auteursrecht op te stellen en te handhaven.

Het debat over de auteursrechtherziening werd fel en principieel gevoerd. Er waren pleidooien voor de inkomens van kunstenaars en pleidooien voor vrijheid van meningsuiting en de creativiteit van jongeren. Er werd gesproken over het behoud van de Europese cultuur ten opzichte van de Amerikaanse techgiganten als Google en Facebook. En er werd lobbywerk gedaan door uitgeverijen en auteursrechtenorganisaties.

Wijzigingen aan auteursrecht raken Wikipedia. Vertegenwoordigers van de Wikimediabeweging, de wereldwijde beweging achter Wikipedia en andere projecten die kennis delen, waren regelmatig actief in Straatsburg en Brussel om europarlementariërs te laten zien hoe wij met auteursrecht omgaan, en te pleiten voor regelgeving die recht doet aan de belangen in de digitale wereld en dan vooral niet bezien door de oude bril. Ook Wikimedia Nederland heeft een rol gespeeld in het belobbyen van Nederlandse Europarlementariërs. Dit alles heeft effect gehad: de tekst die er nu ligt is op een aantal punten beter dan eerdere voorstellen, maar schiet volgens velen binnen de internationale Wikimediabeweging toch nog te kort.

Op 26 maart vindt de laatste stemronde over de ontworpen wetgeving plaats in het Europees Parlement. Onder andere de Duitstalige Wikipedia zal uit protest een dag uit de lucht gaan.

In deze blogpost vind je achtergrondinformatie over de voorgestelde wijzigingen in het EU auteursrecht, en de acties daartegen.

Wikimedia en het EU auteursrecht
Het huidige voorstel ontziet internet-encyclopedieën maar heeft schadelijke effecten op internetvrijheid, toegang tot kennis en online samenwerking. Indirect heeft het dus wel degelijk impact op Wikipedia. Wikipedia is afhankelijk van de vrije uitwisseling van kennis op het internet, ook buiten de grenzen van de Wikimedia-projecten.

• De eis dat alle online platforms de facto uploadfilters moeten implementeren (art. 13), vormt een ernstige bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting en heeft negatieve gevolgen voor de informatie die vrij beschikbaar zal zijn. Filters zullen materiaal ten onrechte weigeren.
• Uitgevers van nieuwsmedia zouden exclusieve rechten krijgen die het vrij hergebruik van kleine nieuwsfragmenten beperken (art 11). Dit maakt het voor de vrijwilligers die Wikipedia-artikelen schrijven en actualiseren moeilijker om toegang te krijgen tot en betrouwbare informatie te delen over actuele gebeurtenissen in de wereld.

Gevolgen voor Wikipedia
De gevolgen voor Wikipedia doen zich voelen op meerdere plaatsen. Wikipedia is wat betreft bronnen afhankelijk van verschillende bronnen, waaronder culturele instellingen, krantenuitgeverijen, maar ook Youtube en Flickr. Op die laatste twee platforms bieden gebruikers informatie aan die een welkome bron is voor onder andere beeldmateriaal. Op een andere manier is aan die gegevens nauwelijks te komen omdat bijvoorbeeld kranten en omroepen tot op heden in het geheel niets aanbieden in het publieke domein, zelfs niet als de commerciële waarde van werken allang verstreken is. Deze bron zou dus kunnen opdrogen.

Wikipedia op zwart?
Wikipedia bestaat in vele talen. Achter elke Wikipedia staat een zelfstandige en zelfsturende gemeenschap van vrijwilligers. De gemeenschappen achter de Duitse, Deense en Tsjechische Wikipedia’s zijn van plan uit protest tegen de voorgenomen wijziging van het EU auteursrecht hun Wikipedia’s een dag ‘op zwart’ te zetten. Dat is de actie die zij hebben gekozen. De Nederlandse Wikipedia blijft gewoon in de lucht.

De mensen die aan de Nederlandse Wikipedia werken hebben de toekomstige wetgeving vooral getoetst aan de directe gevolgen voor de encyclopedie. De inschatting van de Nederlandstalige Wikipediagemeenschap is dat die directe gevolgen op het eerste gezicht te beperkt zijn om een zwaar middel als het uit de lucht halen van Wikipedia in te zetten. De vrijwilligers in onze regio hechten heel sterk aan de neutraliteit van Wikipedia en vinden dat pas in het uiterste geval Wikipedia als actiemiddel mag worden ingezet.

In andere taalgebieden kijkt men op een andere manier naar de kwestie. Daar kijkt men naar de impact van de wetgeving op de brede missie van de Wikimediabeweging: vrije toegang tot alle kennis voor iedereen. De Wikipediagemeenschappen in o.a. Duitsland, Denemarken en Tsjechië vonden het voorgestelde nieuwe auteursrecht zo bedreigend voor die bredere missie dat men het gerechtvaardigd vindt om als protest een dag ‘op zwart’ te gaan. Gezien de miljoenen raadplegingen van die Wikipedia’s per dag zal dat signaal bijna niemand in die landen ontgaan.

Hoe stemmen de Nederlandse Europarlementariers?
Op 26 maart is de definitieve stemming in het Europees Parlement. Op basis van de voorgaande stemmingen weten wij dat de Nederlandse Europarlementariërs tegen zullen stemmen vanwege hun bezwaren tegen art. 13. Van de parlementariërs van het CDA, CU en de SGP is dat nog niet zeker: wij hopen dat ook zij tegen de voorstellen zullen stemmen.

Wij zullen na de stemming in het Europees Parlement de aangenomen voorstellen bestuderen en nagaan hoe zij van een Europese richtlijn worden vertaald in Nl-wetgeving. Dat proces gaan wij intensief volgen.

Meer lezen
Hierboven hebben wij geprobeerd beknopt en begrijpelijk weer te geven wat er aan de hand is. Voor mensen die zich willen verdiepen in de stof raden wij de volgende, informatieve artikelen aan:

• Standpunt internationale Wikimedia beweging (Engels)
• WIkipedia artikel over EU-richtlijn (Engels)
• Standpunt Duitse Wikipedia-gemeenschap (Duits)