Mag deze foto van de skyline van Rotterdam hier straks nog staan?

Door Arne Wossink, Wikimedia Nederland

Rotterdam is zonder twijfel de Nederlandse hoofdstad van de moderne architectuur. Dagelijks worden moderne iconen als de Erasmusbrug, het Centraal Station en de Markthal talloze keren gefotografeerd door toeristen en professionele fotografen en filmmakers.

Veel van deze foto´s komen terecht op Facebook, Flickr of Wikipedia. Maar hieraan zou in de toekomst een einde kunnen komen, als het Europees Parlement een voorstel goedkeurt om het auteursrecht binnen de EU te wijzigen. Op 9 juli hebben de Euro-parlementariërs nog een laatste kans om dit te voorkomen.

Wat is er aan de hand?
Het recht om foto’s te maken van gebouwen en kunstwerken die zich in de publieke ruimte bevinden, en deze commercieel te gebruiken zonder toestemming van of vergoeding aan de copyrighthouder, valt onder wat in de wandelgangen de panoramavrijheid wordt genoemd. Deze panoramavrijheid, of het ontbreken ervan, is niet op Europees niveau geregeld, maar verschilt per lidstaat. Zo heeft het Verenigd Koninkrijk vrijwel volledige panoramavrijheid, terwijl landen als Frankrijk en België zeer beperkte rechten aan toekennen aan fotografen van werken in de publieke ruimte. Nederland zit tussen deze uitersten in: mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan mogen afbeeldingen van gebouwen en kunstwerken in de openbare ruimte voor alle doeleinden gebruikt worden.

De aanstaande hervorming van het auteursrecht wil aan deze versnippering van panoramavrijheid een einde maken. Ter voorbereiding op deze hervorming schreef Euro-Parlementariër Julia Reda een belangrijk rapportmet daarin aanbevelingen om de huidige copyright richtlijn te wijzigen. Dit rapport is in gewijzigde vorm gepresenteerd aan het Europees Parlement. Reda had volledige panoramavrijheid voorgesteld zoals die nu al in sommige landen bestaat. Deze versie is echter geamendeerd, en de huidige tekst van het artikel over panoramavrijheid luidt:

“Considers that the commercial use of photographs, video footage or other images of works which are permanently located in physical public places should always be subject to prior authorisation from the authors or any proxy acting for them”

Dit betekent dat foto’s van werken waarop copyright rust (normaal gesproken tot 70 jaar na de dood van de maker) alleen commercieel gebruikt mogen worden als de copyrighthouder daarvoor toestemming geeft. Als deze tekst daadwerkelijk in de nieuwe richtlijn wordt opgenomen, dan betekent dit dat panoramavrijheid in de EU veel beperkter wordt dan momenteel in de meeste lidstaten het geval is. Sterker nog, deze restrictie van de panoramavrijheid gaat in tegen ontwikkelingen elders, bijvoorbeeld in Rusland waar de panoramavrijheid pas vorig jaar in de wet is verankerd. Daarnaast zijn er ook binnen het Europees Parlement tegengeluiden; bijvoorbeeld het Internal Market Committee dat het oorspronkelijke voorstel voor volledige panoramavrijheid steunde.

Waarom is beperking van de panoramavrijheid erg?
De huidige tekst verbiedt het publiek niet om foto’s te maken van kunstwerken op gebouwen waarop copyright rust. Het beperkt enkel de mogelijkheden om met deze foto’s te doen wat je wilt, en geeft copyrighthouders meer invloed op hoe hun werken door derden worden (her)gebruikt. Dat lijkt redelijk, maar de gevolgen van deze verandering zijn niet te overzien:

• Commercieel gebruik wordt niet gedefinieerd. Dit vergroot de onzekerheid voor fotografen, filmmakers en anderen die professioneel dan wel in hun vrije tijd in de open ruimte opereren - en in het bijzonder kleine ondernemingen en zelfstandigen voor wie het regelen van toestemming en het betalen van royalties een te grote last kan zijn.
• Wikipedia en Commons werken met een vrije licentie; dat betekent dat foto’s die hier geüpload worden voor ieder doeleinde mogen worden hergebruikt. Beperking van de panoramavrijheid zal ertoe leiden dat tienduizenden foto’s moeten worden verwijderd, omdat het (her)gebruik van deze foto’s niet gecontroleerd kan worden. Dit kan leiden tot een ‘digitaal cultuurgat’ vergelijkbaar met het ‘digital knowledge gap’.
• De status van publicaties met daarin afbeeldingen die nu nog onder de panoramavrijheid vallen wordt onzeker en toekomstige publicaties over architectuur en kunst worden duurder door het extra werk dat erin gaat zitten en door eventuele royalties die betaald moeten worden.
• De nieuwe tekst biedt bescherming aan de makers van werken in de publieke ruimte en vergroot hun mogelijkheden tot het verkrijgen van royalties. Echter, de architecten en kunstenaars die het meest verdienen komen vaak uit landen waar nu al een grote panoramavrijheid geldt; wat suggereert dat panoramavrijheid hun inkomsten niet negatief beïnvloedt.

Wat gebeurt er nu?
Het is zeer waarschijnlijk dat het (geamendeerde) Reda-rapport grote invloed gaat hebben op de concept-richtlijn die eind van dit jaar gereed moet zijn. Om die reden is het van het grootste belang om de tekst van het rapport te wijzigen nu het nog kan. De laatste kans hiertoe dient zich aan op 9 juli, wanneer het Europese Parlement bij elkaar komt om over het rapport te stemmen. Wanneer genoeg Parlementsleden tegen de huidige tekst stemmen kan deze nog gewijzigd worden.

Meer weten?

• "Three weeks to save freedom of panorama in Europe", artikel in de Signpost
• "Freedom of Panorama is Under Attack", door Owen Blacker​
• ​Julia Reda’s commentaar op het geamendeerde rapport